عدد, نماد, اسطوره

عدد, نماد, اسطوره

آرش نورآقایی

نشر افکار- چاپ دوم 1389- 242 صفحه- 5500 تومان

(شیوا مقانلو)

دنیای اعداد در اساسی­ترین وجه خود دنیایی بسیار متضاد است: از یک­سو اعداد اولین و مشخص­ترین نماد علم به شمار می­روند: تفکر منطقی – منطق علمی- با عدد آغاز می­شود, عدد است که به جامه­ی آمادر درمی­آید و به هر بحثی سندیت می­بخشد, عدد است که اعمال چهارگانه را به خود می­پذیرد و قلب کوچکترین ذرات نوترونی را نشان می­دهد, ساختن بزرگترین بناهای جهان همیشه از یک عدد کوچک و یک محاسبه­ی ساده شروع می­شود, و همین عدد است که بالا و پایین می­شود و جذر و کسر می­گیرد و مسیر رسیدن موشکی تا سطح کره­ی ماه را مشخص می­کند, همان عددی که اگر تنها یک شماره جا به جا ­شود کل محاسبات چند ده ساله و چند میلیاردی تیم جستجوگر را به هم می­ریزد تا خودشان و موشکشان به جای کره­ی ماه سر از ناکجاآباد درآورند (یادتان هست چند سال پیش یکی از سفینه­های پرتاب­شده­ توسط ناسا در اول راه و پیش از رسیدن به مقصد منفجر شد, فقط به این خاطر که در کل عملیات بسیار دقیق و چند هزار محاسبه­ای مراحل پیش از پرتاب, تنها یک ممیز / جا افتاده بود؟!)

اما از سوی دیگر, همین عدد منطقی و منظم که پایه­ی جهان فیزیکیسیت و قطعیت علمی وخشک بودن افراطیش خیلی­ها را از جهان ریاضیات فراری می­دهد, به راحتی می­تواند در جهان متافیزیکی نیز جولان بدهد, در دنیای اسطوره­ها بتازد, رنگ قصه به خود بگیرد و حتا با باورهای خرافی درآمیزد. پژوهشگران علوم متافیزیکی به هر عدد قدرتی خاصی نسبت می­دهند که می­تواند با آن بر زندگی بشر و کل کائنات تاثیر بگذارد. طالع­بینانی که از نجوم بهره می­برند, سرنوشت هر انسان را متاثر از اعدای می­دانند که هنگام تولدش مسیر حرکت ستاره­ی طالعش را تحت اختیار داشته. و در مرتبه­­ای بسیار نازل­تر حتا بازار رمالی و کتاب­های سحر و جادو نیز همیشه با عدد و نوشتن اعدادی بی سر وته  روی کاغذ گرم می­شود. 

اما این دو دنیای متضاد کجا به هم می­رسند؟ ستاره­شناسی تا کجا علم است و از کجا وهم؟ شاید این همه, از قدرت تام و تمام و ناب خود عدد باشد که می­تواند عدد را به هر یک از این دو جهان متضاد هدایت کند: دقیق­تر بگوییم, هر یک از این دو جهان را تحت هدایت او درآورد. عدد شمشیر دودمیست که یا به دست اهلش می­افتد و معجزه­ی رسیدن به ماه را برآورده می­کند, یا به دست نااهلش می­افتد که بدون وقوف و دانش, جمعی را بر سرکار می­گذارد.  

کتاب "عدد, نماد, اسطوره" کوشیده تا با استناد به پژوهش­های انجام شده در علوم تاریخ و نجوم و اسطوره­شناسی, خط ربطی را کشف کند که سوی کاملا تمثیلی عدد را به سوی علمی آن وصل کند. نگارنده در پژوهشی دقیق و جامع, نقش و کارکرد اعداد در بین اقوام و ملل مختلف را با هم مقایسه کرده, باورهای تمدن­های موجود یا از میان رفته را نسبت به اعداد بررسی نموده, ریشه­های زبانی و آوایی و نوشتاری اعداد را کاویده, و حتا به آثار برتر معماری و بناها و مقابر کهن سرکشیده است تا ردپای اعداد را در آنها پیدا کند. او همچنین این کاوش را با آوردن تصاویر و نقاشی­هایی همراه کرده که تاییدی بر پیشنهادهای او به شمار می­روند.

بخش اول کتاب به معنا, مفهوم, کارکرد, و ریشه­ی اعداد در میان ادیان و تمدن­های مختلف می­پردازد. در این بخش اعداد یک تا چهارده به شکل مستمر, و سپس چهارده عدد آئینی و مهم دیگر به شکل خاص بررسی شده­اند و ردپای آن­ها در میان ملل گوناگون دنبال شده. برای مثال در قسمت مربوط به عدد 10, جایگاه این عدد در نمادهای سنتی و در ریاضیات فیثاغورثی گفته شده, نقشش در دین یهود و ادیان چینی اختصارا مرور شده, و سپس کارکرد محاسباتیش در دائره­البروج و استوای آسمانی و بنابراین نحوه­ی محاسبه­ی اعتدالین براساس آن ذکر شده, و در انتها نیز رد این عدد و با آوردن تصویری در نقش برجسته و حکاکی­های باستانی پی گرفته می­شود.

بخش دوم کتاب بیشتر به جنبه­های رمزآمیز عدد می­پردازد اما با حفظ روال مقایسه­ای خود و بدون هیچ پیش­داوری یا ارزش­گذاری, و صرفا تناظراتی را مطرح می­کند که خواننده­ی علاقمند می­تواند خودش آن­ها را پی گرفته و بیشتر بکاود. مثلا نگارنده جایگاه اعداد در ذن بودیسم و ارتباط چاکراها با عدد را ذکر می­کند, سری به مرتبه­ی اعداد میان مذاهبی چون مانوی و مزدکی می­زند, شماره­ی سنگ­ها در تسبیح­های ادیان گوناگون را می­آورد, نقش­های تکرارشونده­ی عدد در قصه­های پریان را برمی­شمرد, و در ادامه باورهای عددی فراماسونری را نیز ذکر می­کند.

کتاب "عدد, نماد, اسطوره" ضرباهنگ تندی دارد و مقایسه­های ذکرشده را با سرعت جلو می­برد؛ اما خوانش سریع آن چندان امکان­پذیر نیست. یعنی گرچه در نظر نخست کتاب پیچیده­ای به نظر نمی­رسد اما درک درست و ته­نشین شدن مطالبش در ذهن, نیاز به تمرکز دارد. مثلا گرچه بخش مربوط به عدد 72 از دو صفحه تجاوز نمی­کند – و کلا هر قسمت کتاب همین حدود جا می­گیرد- اما نکات مهم­تری را در ورای جملات کوتاهش نشان می­دهد که نمی­شود از آنها به سادگی گذشت. مشخصاً نگارنده از منابع متعددی استفاده کرده که برخی سهل­یاب و برخی نیز کمیاب بوده اند. روش مقایسه­ای و تطبیقی او و تاکیدش بر جزئیات مستند و به ثبت رسیده, کتاب را تا حدی به پایان­نامه­های درسی در سطوح بالای دانشگاهی شبیه می­کند اما این موضوع دلیلی بر سخت­خوان بودن کتاب یا غرابتش برای خواننده­ی عام نمی­شود. هر خواننده­­ی دارای یک آشنایی اولیه­ با عدد, تاریخ, و اسطوره می­تواند از به دست گرفتن و مزه مزه کردن این کتاب لذت ببرد.

کتابهای تاروت