تکرار دانشور سخت است

تکرار دانشور سخت است

در داوری آثار هنری و ادبی, مهمترین ملاک خود اثر است؛ و در درجه بعد کارنامه زحمات و مرارتهای مولف در مسیر ارائهی اثارش (بدترین حالتش هم دخیل کردن مسائل فرامتنی/فراکارنامهایست, که صدالبته در داوریهای اطرافمان کم نمیبینیم!) البته خود متن هم در گذر زمان تبدیل به یکی از همان عناصر کارنامهای میشود: اثری که در زمان خودش و برای زمان خودش خوب یا بد بوده ,کافی یا ناقص بوده, یا از سر زمانش زیاد و کم بوده, ولی در گذر زمان کجا ایستاده است؟ یعنی مثلا فلان کتاب یا تابلوی نقاشی, جدا از ارزشهای آشکار متنی خودش, چه تاثیراتی بر گروهها یا نسلهای دیگر گذاشته است.اینجا نقشهای فرامتنی اثر پررنگتر میشوند.
این تاثیرگذاری در طول زمان, لزوما به معنای تایید تا تخریب ارزشهای متنی خود آن اثر نیست, بلکه چیزست موازی و در کنار آن. سیمین دانشور و "سوشون"اش از این نظر اهمیت خاصی میابند. سیمین سه, چهار کتاب تالیفی و چهار, پنج اثر ترجمهشده دارد. به لحاظ عددی, خیلیها بیشتر از او کار کرده اند و خواهند کرد؛ به لحاظ کیفی هم محبوبیت و اعتبار "سوشون" در دیگر کارهایش تکرار نشد. اما از آن فاصلهی فرامتنی که نگاه کنیم, ارزش ترجمه "داغ ننگ" یا تالیف "سوشون" بیشتر به خاطر "راهگشا"بودنشان است که ستارههای منتقدان را میگیرد.
سالها پیش انسان فاضلی همگام صحبت از پیشرفتها و دستاوردهای اجتماعی خانمها میگفت: "یادمان باشد روزی در یک جای جهان, اولین زن برای اولین بار تنها زندگی کرده که بعدش سایر زنها هم فهمیده اند میشود زندگی مستقل داشت؛ یا نخستین بار زنی پشت اتوموبیلی نشسته تا از فردایش زنهای دیگر هم دست به فرمان بشوند؛ یا بالاخره روزی نخستین زن پا به دانشگاه گذاشته تا راه را برای دانشجو شدن زنهای دیگر هم باز کند. ویادمان باشد آن اولین زن, سختیها و مرارتهای زیادی را هم از سر گذرانده تا زنهای بعدی بتوانند مستقل زندگی کنند و اتوموبیلش را تا دانشگاهشان برانند." شاید آثار سیمین دانشور از این منظر اهمیت بیشتری داشته باشند, تا از منظر خود متن. سیمین اغازگر رویای بزرگیست که به لحاظ تاریخی کنشی مردانه حساب میشده: رویای داستان نوشتن؛ داستان را چاپ کردن, به دست مخاطبان رساندن: رویای نویسندهی حرفهای شدن. سیمین این راه دشوار را باز کرد. در این سالهای بعد, زنان داستاننویس زیادی آمده اند و میایند که به حتم خیلیها خیلی کارهایشان از کارهای او قویتر باشد؛ اما چیزی که در قضاوت اثار سیمین تاثیرگذار است, همان "نخستین"بودن و راهگشا بودن او برای ایجاد فصایی ادبیست که روزی "بهترین"را خلق میکند.